พยาธิ คือสิ่งมีชีวิตชนิดหนึ่งที่เรียกว่า "ปรสิต" อาศัยอยู่ในร่างกายสิ่งมีชีวิตชนิดอื่น เช่น คนหรือสัตว์ เพื่อดำรงชีพ โดยมีขนาดเล็กมาก จะคอยดูดเลือดและแย่งอาหารจากสิ่งมีชีวิตที่มันอาศัยอยู่ และมักจะทำให้เกิดอันตรายต่อคนหรือสัตว์ตามอวัยวะต่างๆ ของร่างกายที่มันอาศัยอยู่ เป็นที่น่าตกใจว่า ผู้ป่วยอันเนื่องมาจากพยาธิ แต่ไม่รู้ตัวมีมากกว่า 80% ของประชากร

พยาธิสามารถเข้าสู่ร่างกายของเราได้หลายทางที่สำคัญคือ ทางปาก เช่น พยาธิไส้เดือน พยาธิแส้ม้า พยาธิตัวตืดชนิดต่าง ๆ พยาธิใบไม้ตับและพยาธิใบไม้ลำไส้บางชนิด พยาธิตัวจี๊ด พยาธิใบไม้ปอด และพยาธิหอยโข่ง ทางผิวหนัง เช่น พยาธิปากขอ พยาธิเส้นด้าย ทางสายรกในครรภ์ เช่น พยาธิตัวจี๊ด  ในประเทศไทยพบผู้ป่วยพยาธิตัวตืดมากในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เพราะชาวบ้านชอบทานอาหารสุกๆ ดิบๆ

อาการของโรคพยาธิ  ขึ้นอยู่กับชนิด ขนาด จำนวนและตำแหน่งที่พยาธิอาศัยอยู่  รวมไปถึงระยะเวลาในการเป็นโรคว่านานเท่าไร เช่น คนที่เป็นโรคพยาธิใบไม้ตับที่มีพยาธิจำนวนน้อยผู้ป่วยจะไม่ค่อยมีอาการ แต่ถ้ามีพยาธิจำนวนมากผู้ป่วยจะมีอาการท้องอืด ท้องเฟ้อ เบื่ออาหาร เจ็บบริเวณตับ ผอมซีด หากไม่ได้รับการรักษาจะมีอาการรุนแรงขึ้น โดยมีอาการตัวเหลือง ตับแข็ง ท้องมาน และอาจเป็นมะเร็งตับได้ในที่สุด

พยาธิจะกินเม็ดเลือด ทำให้โลหิตจาง มีอาการที่สังเกตได้หนึ่งในอาการต่อไปนี้ เช่น อ่อนเพลีย นอนเท่าไรก็ไม่สดชื่น ขี้เซา เวียนหัว ไมเกรน มีปัญหาเกี่ยวกับสายตา เบื่ออาหาร ขี้หนาว มีลมในท้อง ท้องอืด นอนไม่หลับ หรือ หลับแต่ไม่สบายตัว ไอระคายคอ เป็นต้น

เมื่อพบว่ามีอาการผิดปกติของร่างกาย เช่น หิวบ่อย และทานอาหารมาก น้ำหนักลด ท้องอืด ท้องเฟ้อ ท้องเสีย เจ็บและบวมตามผิวหนัง เจ็บแน่นหน้าอก ไอเป็นเลือด แพ้และมีผื่นคันหรือเป็นแนวแดงๆ บนผิวหนัง มีตุ่มนูนจำนวนมากขึ้นตามผิวหนัง เป็นไข้ ปวดเมื่อยตามร่างกาย ปวดศีรษะ ตาพร่ามัว ควรรีบไปพบแพทย์เพื่อตรวจโรค ควรนำอุจจาระหรือเสมหะ หรือสิ่งที่สงสัยว่าเป็นพยาธิใส่ภาชนะที่สะอาดมาด้วย

ในรายที่มีพยาธิมากหรือพยาธิไปอยู่ในอวัยวะสำคัญของร่างกาย เช่น สมอง หรืออุดตันลำไส้ แพทย์จะตัดสินใจใช้วิธีการผ่าตัดเอาพยาธิออกมา เพราะหากปล่อยไว้นาน อาจเป็นอันตรายถึงชีวิตได้

อย่างไรก็ตาม ไม่มียาถ่ายพยาธิตัวใดที่มีฤทธิ์ครอบจักรวาลฆ่าพยาธิได้ทุกชนิด ดังนั้นการป้องกันจึงเป็นวิธีที่ดีที่สุด ข้อสำคัญ ไม่ควรใช้ยาถ่ายพยาธิในหญิงตั้งครรภ์ เพราะอาจเกิดอันตรายต่อเด็กในครรภ์ได้

การป้องกันโรคพยาธิ     

• รับประทานอาหารที่สุก สะอาด ดื่มน้ำสะอาด
• ไม่รับประทานอาหารสุกๆ ดิบๆ ทุกชนิด
• ล้างมือให้สะอาดก่อนรับประทานอาหาร
• เก็บอาหารให้ปลอดจากแมลงและสัตว์พาหะนำโรค
• สวมใส่รองเท้าทุกครั้งเมื่อออกจากบ้าน
• ถ่ายอุจจาระลงส้วมที่ถูกสุขลักษณะ
• ป้องกันตนเองจากการกัดของแมลงพาหะ
• รักษาความสะอาดในบ้านและรอบบ้านให้สะอาด

ที่มา สุขสาระ มกราคม 2560