แผนงานควบคุมการบริโภคยาสูบมุสลิมไทย

รายงานสำมะโนประชากรมุสลิมไทย (มูลนิธิสร้างสุขมุสลิมไทย, 2553) ซึ่งใช้ข้อมูลดิบจากสำนักงานสถิติแห่งชาติชี้ว่าประเทศไทยมีประชากรมุสลิมไทยจำนวน 3,260,111 คน ในปี 2553¹ โดยแยกเป็นชายร้อยละ 49.47 และหญิงร้อยละ 50.53 ส่วนมาก (ประมาณร้อยละ 44) อาศัยอยู่ในจังหวัดชายแดนภาคใต้ (ปัตตานี ยะลา และนราธิวาส) รองลงมาคือในส่วนอื่นๆ ของภาคใต้ประมาณร้อยละ 34 ที่เหลือร้อยละ 11.75  หรือประมาณ 400,000 คนอยู่ในกรุงเทพฯ อีกร้อยละ 8.61 หรือเกือบ 300,000 คนอยู่ในปริมณฑลของกรุงเทพฯ และจังหวัดอื่นของภาคกลาง และประมาณ 100,000 คนในภาคเหนือและภาคอีสาน มุสลิมไทยในแต่ละพื้นที่มีภูมิหลังทางด้านชาติพันธุ์และวัฒนธรรมที่แตกต่างกัน การเปรียบเทียบคุณภาพชีวิตของมุสลิมไทยด้วยหลายดัชนีทั้งในด้านสุขภาพ การศึกษา สังคม และเศรษฐกิจ ชี้ว่า มีทั้งที่ดีกว่าและด้อยกว่าประชากรไทยโดยทั่วไป

โดยเฉพาะด้านสุขภาพ ในกรณีของพฤติกรรมการบริโภคเครื่องดื่มแอลกอฮอล์และยาสูบในมุสลิมไทย พบว่า มุสลิมไทยมีค่าใช้จ่ายเพื่อการบริโภคยาสูบมากกว่าครัวเรือนไทยทั่วไป (ร้อยละ 0.56 เมื่อเทียบกับร้อยละ 0.43) อย่างไรก็ตาม เมื่อพิจารณาการเปลี่ยนแปลงระหว่างปี 2556-2558 พบว่า ค่าใช้จ่ายในการบริโภคยาสูบของครัวเรือนมุสลิมไทยลดลง 33 บาท/เดือน ซึ่งมากกว่าครัวเรือนไทยโดยทั่วไปที่ลดลง 20 บาท/เดือน ซึ่งสะท้อนถึงความสำเร็จของการดำเนินงานเพื่อควบคุมการบริโภคยาสูบในมุสลิมไทยในระดับหนึ่ง อย่างไรก็ตาม ความสำเร็จยังไม่ถึงระดับที่ทำให้อัตราการสูบบุหรี่ลดลง

ข้อมูลของสำนักงานสถิติแห่งชาติ ชี้ว่า สถานการณ์การบริโภคยาสูบของประชากรไทยอายุตั้งแต่ 15 ปีขึ้นไป โดยรวม มีอัตราการบริโภคยาสูบร้อยละ 19.9 แต่ผู้นับถือศาสนาอิสลามมีอัตราการบริโภคยาสูบ ร้อยละ 25.2 ในขณะที่ผู้นับถือศาสนาอื่น ๆ มีอัตราการบริโภคยาสูบร้อยละ 19.6 จึงเห็นได้ว่าผู้ที่นับถือศาสนาอิสลามมีอัตราการบริโภคยาสูบสูงกว่าศาสนาอื่น ๆ และภาพรวมของประเทศ

ดังนั้น การทำให้อัตราการบริโภคยาสูบในกลุ่มมุสลิมไทยเปลี่ยนแปลงไปในทิศทางที่ดีกว่าเดิม และดีกว่าประชากรกลุ่มอื่น จะช่วยลดอัตราการสูบบุหรี่ของประชากรไทยโดยรวมได้ ทั้งนี้ ในระหว่างปี 2550 ถึง 2559 การบริโภคยาสูบของประชากรไทยที่มีอายุตั้งแต่ 15 ปีขึ้นไปมีอัตราลดลงเฉลี่ยร้อยละ 0.5 ต่อปี การควบคุมการบริโภคยาสูบและผลิตภัณฑ์ยาสูบจึงเป็นปัญหาสุขภาวะที่สำคัญที่สุด ในการขับเคลื่อนยุทธศาสตร์สร้างเสริมสุขภาวะมุสลิมไทย

ด้วยเหตุนี้ แผนงานควบคุมการบริโภคยาสูบมุสลิมไทย ได้ยึดหลักการดำเนินงานที่สอดคล้องกับทิศทางเป้าหมาย 3 ปี (2561-2563) ของสำนักประชากรกลุ่มเฉพาะ (สำนัก 9 สสส.)  ที่ต้องการให้การเปลี่ยนแปลงอัตราการสูบบุหรี่ของมุสลิมไทยในพื้นที่ดำเนินการ เป็นไปในทิศทางที่ดีกว่าการเปลี่ยนแปลงของอัตราการสูบบุหรี่ของประชากรไทยโดยรวม² เป้าหมายหลัก คือต้องการเปลี่ยนแปลงอัตราการสูบบุหรี่ของมุสลิมไทยในพื้นที่ดำเนินการ 4 จังหวัดชายแดนภาคใต้ (ปัตตานี ยะลา นราธิวาส สงขลา) เป็นไปในทิศทางที่ดีกว่าการเปลี่ยนแปลงของอัตราการสูบบุหรี่ของประชากรไทยโดยรวม ทั้งนี้ โดยอิงกับอัตราการบริโภคยาสูบของประชากรไทยอายุตั้งแต่ 15 ปีขึ้นไป (ที่ไม่ดื่มสุรา) ที่ลดลงร้อยละ 0.5 ในระหว่างปี 2550 ถึง 2554³

ทั้งนี้ เพื่อให้การดำเนินงานบรรลุตามเป้าหมายที่กำหนดไว้ แผนงานควบคุมยาสูบในมุสลิมไทย จึงได้กำหนดแนวทางการดำเนินงาน ซึ่งสามารถสรุปได้ดังนี้

1. ใช้สื่อปูพรมความรู้เกี่ยวกับภัยอันตรายของการบริโภคยาสูบ ซึ่งรวมถึงบุหรี่ทุกประเภทและผลิตภัณฑ์ยาสูบอื่นๆ โดยเน้นการให้ความรู้จากบุคลากรทางการแพทย์ และการให้ความรู้ผ่านมัสยิดและสถานศึกษา
2. ใช้การฝึกอบรมกลุ่มเป้าหมาย คือ ภรรยาและบุตรของผู้นำศาสนาและบุคลากรครู ตลอดจนเยาวชนนอกระบบ ให้ตระหนักมากยิ่งขึ้นในอันตรายของการบริโภคยาสูบที่บ้านที่นอกจากจะเกิดกับตัวผู้สูบเองแล้วยังเกิดกับคนในครอบครัว ทั้งนี้รวมถึงการย้ำให้เห็นความสูญเสียทางเศรษฐกิจในรูปค่าใช้จ่ายในการบริโภคยาสูบ และค่ารักษาพยาบาลที่จะเกิดขึ้นในอนาคต
3. ส่งเสริมบทบาทนำของภรรยาและบุตรของผู้นำศาสนาและบุคลากรครู และเยาวชนนอกระบบ ที่จะผลักดันให้เกิดเวทีประชาคมและคณะทำงานชุมชนในการร่วมกันขับเคลื่อนการควบคุมการบริโภคยาสูบในระยะยาว การปกป้องสิทธิของผู้ไม่สูบบุหรี่โดยเฉพาะการไม่สูบบุหรี่ในบริเวณมัสยิด และในรัศมี 50 เมตร รอบมัสยิด
4. สร้างต้นแบบมัสยิดปลอดบุหรี่ และต้นแบบมัสยิดครบวงจรที่จะเป็นตัวอย่างให้มัสยิดอื่นศึกษาเรียนรู้แนวทางในการควบคุมการบริโภคยาสูบและการปกป้องสิทธิของผู้ไม่สูบบุหรี่
5. มีกระบวนการช่วยเหลือผู้ที่ต้องการลด ละ และเลิกการบริโภคยาสูบ และยกย่องให้เป็นแบบอย่าง
6. มีความร่วมมือกับองค์กรศาสนา และองค์กรอื่น เช่น เภสัชอาสาพาเลิกบุหรี่ (ด้านเทคนิคให้คำปรึกษาการเลิกบุหรี่) มูลนิธิรณรงค์เพื่อการไม่สูบบุหรี่ (ด้านสื่อ และวิทยากร) หน่วยงานสาธารณสุขในพื้นที่ (ด้านวิทยากร และการดำเนินงานในระดับพื้นที่)

วิสัยทัศน์

วิสัยทัศน์ของแผนงานควบคุมยาสูบในมุสลิมไทยคือ อัตราการบริโภคบุหรี่และผลิตภัณฑ์ยาสูบอื่นๆ ของมุสลิมไทย ไม่มากกว่าอัตราการบริโภคบุหรี่และผลิตภัณฑ์ยาสูบอื่นๆ ของคนไทยโดยทั่วไป

วัตถุประสงค์

เพื่อให้การขับเคลื่อนยุทธศาสตร์การสร้างเสริมสุขภาวะแก่ประชากรกลุ่มเฉพาะมุสลิมไทย สอดคล้องกับยุทธศาสตร์และตัวชี้วัดของ สสส. และสำนัก 9 ภายใต้แนวทางการดำเนินการโดยยึดหลักการศาสนาอิสลาม แผนงานฯ นี้มีวัตถุประสงค์หลัก 3 ประการคือ

1. เพื่อสร้างเครือข่ายครอบครัวมุสลิมไทยที่มีสตรีและบุตรเป็นแกนนำในการควบคุมการบริโภคยาสูบภายในครอบครัว
2. เพื่อรวบรวมเครือข่าย สสม. (ผู้นำชุมชน ผู้นำศาสนา ผู้นำสตรี และผู้นำยุวชน) เข้าร่วมในการควบคุมยาสูบ
3. เพื่อให้สังคมมุสลิมไทย โดยเฉพาะครอบครัว ตระหนักในความสูญเสียจากการบริโภคยาสูบมากยิ่งขึ้น และเห็นความจำเป็นต้องควบคุมทั้งอุปสงค์ และอุปทานของยาสูบ ในพื้นที่ที่ตนเองอาศัยอยู่

ยุทธศาสตร์ของแผนงานฯ ในการควบคุมการบริโภคยาสูบมุสลิมไทยประกอบด้วย

• ยุทธศาสตร์ 1 ควบคุมยาสูบ
• ยุทธศาสตร์ 2 สื่อสารต้านยาสูบ

¹ ประมาณ 3.745 ล้านคน ในปี 2560
² การเปลี่ยนแปลงอัตราการสูบบุหรี่ของมุสลิมไทยเป็นไปในทิศทางที่ดีกว่าการเปลี่ยนแปลงของอัตราการสูบบุหรี่ของประชากรรวม เช่น อัตราการลดลงของอัตราการสูบบุหรี่ของประชากรรวมเฉลี่ยเท่ากับ ร้อยละ 0.5 มุสลิมไทยต้องมีอัตราการลดลงของการอัตราการสูบบุหรี่มากกว่าร้อยละ 0.5
³ รายงานการสำรวจพฤติกรรมการสูบบุหรี่และการดื่มสุราของประชากร พ.ศ.2554 ของสำนักงานสถิติแห่งชาติ ระบุว่า อัตราการสูบบุหรี่ (ไม่ดื่มสุรา) ของประชากรไทย อายุตั้งแต่ 15 ปีขึ้นไป ลดลงจากร้อยละ 6.6 ในปี 2550 เป็นร้อยละ 6.1 ในปี 2554 ในขณะที่อัตราการสูบบุหรี่โดยรวม (ทั้งที่ดื่มและไม่ดื่มสุรา) คงที่ที่ร้อยละ 21.3